ทำไมต้นมะยมออกลูกที่ปลายก้านใบ

จากกระแสข่าวที่มีการเผยแพร่ข้อมูลอยู่ในขณะนี้ ได้กล่าวถึงประเด็นว่า
ฮือฮา มะยม ประหลาด #ลูกโผล่ปลายใบ
หากพิจารณาลักษณะทางพฤกษศาสตร์แล้ว มะยม (Cicca acida (L.) Merr.) มีลักษณะเฉพาะที่น่าสนใจ โดยเฉพาะการออกผลที่ดูเหมือนว่าเกิดขึ้นจากปลายของก้านใบ ซึ่งแตกต่างจากพืชทั่วไปที่มักออกดอกและผลจากช่อดอกที่เกิดบริเวณซอกใบหรือปลายกิ่งชัดเจน
แต่..แต่..ช้าก่อน
ต้นมะยมมีลักษณะทางสัณฐานวิทยาเฉพาะที่สำคัญ คือมีการแตกกิ่งแขนงขนาดเล็กออกจากลำต้นหลัก
โดยกิ่งแต่ละกิ่งมีใบเดี่ยวเรียงตัวอยู่ในแนวระนาบเดียวกัน ทำให้ดูคล้ายใบประกอบ
ทั้งที่โครงสร้างเหล่านี้ไม่ใช่ใบประกอบ และไม่ใช่ก้านใบ (petiole)
แต่เป็น #กิ่งแขนงชนิดพิเศษ ที่เรียกว่า #phyllanthoid_branch (Esser, 2007)
กิ่งแขนงชนิดนี้ถือเป็นตัวอย่างของโครงสร้างพืชที่มีการปรับเปลี่ยนหน้าที่เฉพาะเจาะจง
โดยสามารถรองรับทั้งการแตกใบและการพัฒนาของตาในตำแหน่งปลายยอด
ซึ่งอาจเป็นตาใบหรือตาดอกก็ได้
ทั้งนี้ ลักษณะโครงสร้างภายในของกิ่งดังกล่าวคล้ายคลึงกับกิ่งทั่วไปของพืชดอก โดยมีระบบลำเลียงแบบซับซ้อน สามารถสนับสนุนการเปลี่ยนแปลงของตา ให้กลายเป็นช่อดอกหรือผลในภายหลัง (Evert, 2006)
เมื่อกิ่งแขนงชนิดพิเศษเจริญเต็มที่ ตายอดที่ปลายกิ่งสามารถเปลี่ยนจากตาใบ (vegetative bud) ไปเป็นตาดอก (floral bud) แบบ terminal หรือ pseudo-terminal (Fahn, 1990)ส่งผลให้ปลายกิ่งแขนงกลายเป็นตำแหน่งที่เกิดดอก และสามารถพัฒนาเป็นผลได้โดยตรงในระยะสืบพันธุ์ช่อดอกของมะยมจะเกิดขึ้นที่ปลายกิ่งแขนงในรูปแบบของช่อกระจะ (raceme)ซึ่งเมื่อดอกได้รับการผสมแล้วก็จะพัฒนาเป็นผลในตำแหน่งส่วนปลายนั้น (Weberling, 1989)
ลักษณะเช่นนี้จึงทำให้ดูคล้ายว่าผลมะยมออกที่ปลายของก้านใบ ทั้งที่ในความเป็นจริงแล้ว คือการเกิดผลที่ปลายของกิ่งแขนงชนิดพิเศษนั่นเอง ถึงแม้จะเรียกว่าเป็นกิ่งแขนงชนิดพิเศษ แต่มันก็เป็นเรื่องปกติของมะยมนะท่านผู้ชม
กิ่งแขนงพิเศษของพืชในวงศ์มะยม (Phyllanthaceae) ทำหน้าที่คล้ายก้านใบหรือใบประกอบ และสามารถพัฒนาเป็นดอกหรือผลที่ส่วนปลายได้ เพิ่มประสิทธิภาพในการสืบพันธุ์ (Dickison, 2000)
สรุปสั้น ๆ ได้ว่า มะยมออกผลที่ปลายใบได้เพราะโครงสร้างที่ดูเหมือนก้านใบของมะยมแท้จริงคือกิ่งแขนงชนิดพิเศษซึ่งมีใบเดี่ยวเรียงตัวแน่นแบบคล้ายใบประกอบ และสามารถพัฒนาตาดอกที่ปลายกิ่งได้นั่นเอง
เมื่อดอกบานและได้รับการผสมแล้วจึงเกิดเป็นผลที่ปลายกิ่งแขนง ทำให้ดูเหมือนว่าผลออกที่ปลายใบ ทั้งที่จริงคือการออกผลที่ปลายกิ่งนั่นเอง
อย่างไรก็ตาม นี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่มะยมออกผลที่ปลายใบ กลายเป็นข่าวขึ้นมาให้ขอหวย
#เรียนรู้ตลอดชีวิต
ขอบคุณข้อมูลจาก
ผศ. ดร.อนิษฐาน ศรีนวล
กรรมการฝ่ายวิชาการ
สมาคมพฤกษศาสตร์ฯ
เอกสารอ้างอิง
Dickison, W. C. (2000). Integrative Plant Anatomy. Academic Press.
Esser, H.-J. (2007). Phyllanthaceae. In K. Kubitzki (Ed.), The Families and Genera of Vascular
Plants Vol. 11. Springer.
Evert, R. F. (2006). Esau's Plant Anatomy: Meristems, Cells, and Tissues of the Plant Body Their
Structure, Function, and Development. John Wiley & Sons.
Fahn, A. (1990). Plant Anatomy (4th ed.). Pergamon Press.
Weberling, F. (1989). Morphology of Flowers and Inflorescences. Cambridge University Press.